Odwarstwienie siatkówki to poważne schorzenie okulistyczne, które może prowadzić do trwałej utraty wzroku, jeśli nie zostanie szybko i odpowiednio leczone. Proces ten polega na oddzieleniu się siatkówki – cienkiej warstwy komórek wrażliwych na światło, która znajduje się na tylnej części oka – od leżących pod nią tkanek, co skutkuje zakłóceniem funkcji widzenia. 

Czym jest siatkówka i jakie pełni funkcje?

Siatkówka to niezwykle ważna struktura oka, odpowiedzialna za rejestrowanie obrazów, które następnie są przesyłane do mózgu w postaci sygnałów nerwowych. Składa się ona z kilku warstw komórek, z których najistotniejszą funkcję pełnią fotoreceptory – pręciki i czopki. Pręciki są odpowiedzialne za widzenie w słabym oświetleniu i rejestrowanie ruchu, natomiast czopki umożliwiają widzenie barw i szczegółów w jasnym świetle.

Odwarstwienie siatkówki polega na oddzieleniu się jej od leżącej pod nią błony naczyniowej, która dostarcza tlen i składniki odżywcze do komórek siatkówki. W przypadku braku kontaktu z naczyniówką, komórki siatkówki zaczynają obumierać, co prowadzi do utraty zdolności widzenia. Dlatego też szybka interwencja medyczna jest kluczowa dla uratowania wzroku.

Jakie są przyczyny odwarstwienia siatkówki?

Odwarstwienie siatkówki może mieć różne przyczyny, które często są związane z wcześniejszymi problemami okulistycznymi. 

1. Odwarstwienie przedarciowe: Jest to najczęstsza forma odwarstwienia siatkówki i powstaje w wyniku pęknięcia lub dziury w siatkówce, przez którą przedostaje się ciecz z wnętrza oka. Płyn ten gromadzi się pod siatkówką, co prowadzi do jej oddzielenia od warstw pod nią. Przedarciowe odwarstwienie siatkówki często związane jest z krótkowzrocznością, urazami oka, a także naturalnym procesem starzenia, który osłabia strukturę siatkówki.
2. Odwarstwienie nieprzedarciowe trakcyjne: Ta forma odwarstwienia występuje, gdy siatkówka jest „ciągnięta” w stronę wnętrza oka przez włókniste pasma tkanki bliznowatej. Najczęściej ma to miejsce u pacjentów z zaawansowaną retinopatią cukrzycową, która prowadzi do powstawania patologicznych naczyń krwionośnych i tkanki bliznowatej w obrębie siatkówki.
3. Odwarstwienie nieprzedarciowe wysiękowe: W tej postaci odwarstwienia ciecz gromadzi się pod siatkówką bez wyraźnego pęknięcia. Może to być wynikiem zapaleń, nowotworów oka, lub chorób naczyniowych, które prowadzą do nieszczelności naczyń krwionośnych.

Objawy odwarstwienia siatkówki – na co zwrócić uwagę?

Odwarstwienie siatkówki często objawia się nagle, bez wcześniejszych dolegliwości, choć czasem mogą występować subtelne sygnały ostrzegawcze. Objawy te różnią się w zależności od stopnia i lokalizacji odwarstwienia, jednak do najczęstszych symptomów należą:

1. Nagłe pojawienie się błysków światła (fotopsje): Błyski te są często opisywane jako „rozbłyski” lub „iskrzenia” i zwykle występują w jednym oku. Mogą pojawiać się przy poruszaniu oczami lub w ciemnym pomieszczeniu. Są wynikiem mechanicznego drażnienia siatkówki przez odciągającą ją od wewnętrznej powierzchni oka ciecz.
2. Zwiększona liczba mętów w polu widzenia: Męty to ciemne, unoszące się plamy, które mogą przybierać formę kropek, nitek czy plam. Choć u niektórych osób męty są normalnym zjawiskiem związanym z wiekiem, ich nagły i gwałtowny wzrost może być wczesnym objawem odwarstwienia siatkówki.
3. Cień lub zasłona w polu widzenia: Pacjenci często opisują to zjawisko jako zasłonę, która powoli przesuwa się w polu widzenia. Cień ten pojawia się w wyniku odwarstwienia siatkówki i zwykle zaczyna się od obwodowych części pola widzenia, stopniowo przesuwając się ku centrum.
4. Zaburzenia widzenia centralnego: W przypadku, gdy odwarstwienie obejmuje obszar plamki żółtej – najważniejszego miejsca odpowiedzialnego za ostre widzenie – pacjent może doświadczyć nagłego pogorszenia widzenia centralnego. Objawia się to trudnościami w czytaniu, rozpoznawaniu twarzy lub prowadzeniu pojazdu.
5. Pogorszenie ostrości widzenia: W miarę postępu odwarstwienia siatkówki, ostrość wzroku ulega znacznemu pogorszeniu. Pacjent może odczuwać, że widzenie staje się niewyraźne lub zamazane, co może utrudniać codzienne funkcjonowanie.

Kto jest najbardziej narażony na odwarstwienie siatkówki?

Odwarstwienie siatkówki może wystąpić u każdego, ale pewne grupy osób są szczególnie narażone na ryzyko jego rozwoju. Co jest czynnikiem ryzyka?

• Krótkowzroczność: Osoby z wysoką krótkowzrocznością mają cieńszą siatkówkę, co zwiększa ryzyko jej pęknięcia lub dziur. Im większa krótkowzroczność, tym wyższe ryzyko odwarstwienia siatkówki.
• Wiek: Proces starzenia osłabia struktury oka, w tym ciałko szkliste, które może oddzielać się od siatkówki, zwiększając ryzyko jej odwarstwienia.
• Urazy oka: Urazy mechaniczne, takie jak uderzenia, mogą powodować uszkodzenia siatkówki i prowadzić do jej odwarstwienia.
• Operacje oka: Pacjenci, którzy przeszli operację zaćmy, są bardziej narażeni na odwarstwienie siatkówki.
• Choroby oczu: Osoby cierpiące na retinopatię cukrzycową, zwyrodnienie barwnikowe siatkówki lub inne schorzenia siatkówki są bardziej podatne na odwarstwienie.

Diagnozowanie odwarstwienia siatkówki

Szybka diagnoza odwarstwienia siatkówki jest kluczowa dla ochrony wzroku. W przypadku pojawienia się powyższych objawów należy jak najszybciej skonsultować się z okulistą. Diagnoza odwarstwienia siatkówki opiera się na:

• Badaniu dna oka (oftalmoskopii): Lekarz bada dno oka, używając specjalnego narzędzia (oftalmoskopu), które pozwala na dokładne obejrzenie siatkówki i ocenę ewentualnych pęknięć, dziur czy obszarów odwarstwienia.
• Ultrasonografii oka: W przypadkach, gdy odwarstwienie jest trudne do zdiagnozowania, na przykład z powodu zmętnienia soczewki lub krwotoku do ciała szklistego, może być konieczne wykonanie badania ultrasonograficznego oka.

Leczenie odwarstwienia siatkówki

Leczenie odwarstwienia siatkówki zależy od stopnia i rodzaju odwarstwienia. W większości przypadków wymagana jest interwencja chirurgiczna, aby przywrócić siatkówkę na jej prawidłowe miejsce. Główne metody leczenia to:

• Witrektomia: Zabieg polega na usunięciu ciała szklistego, które może powodować pociąganie siatkówki. W jego miejsce wprowadza się gaz lub olej silikonowy, który pomaga docisnąć siatkówkę do warstwy naczyniowej.

Pneumoretinopeksja: Ta mniej inwazyjna metoda polega na wstrzyknięciu do oka pęcherzyka gazu, który dociska siatkówkę na miejsce. Następnie stosuje się laseroterapię lub krioterapię, aby zabezpieczyć siatkówkę.