Astygmatyzm to jedno z najczęstszych zaburzeń refrakcyjnych oka, które dotyka ludzi na całym świecie. Zaburzenie to może występować samodzielnie lub współistnieć z innymi wadami wzroku, takimi jak krótkowzroczność czy dalekowzroczność. 

Czym jest astygmatyzm?

Astygmatyzm to wada refrakcji, która wynika z nieregularnego kształtu rogówki lub soczewki oka. W prawidłowym oku rogówka ma regularny, niemal kulisty kształt, co umożliwia równomierne załamywanie promieni świetlnych i ich skupienie w jednym punkcie na siatkówce. U osób z astygmatyzmem rogówka (lub soczewka) jest wydłużona lub zakrzywiona w sposób nieregularny, co powoduje, że promienie świetlne załamują się nierównomiernie. W wyniku tego światło nie skupia się w jednym punkcie na siatkówce, a obraz staje się rozmazany i niewyraźny.

Astygmatyzm można podzielić na dwa główne typy:

• Astygmatyzm rogówkowy – najczęstszy rodzaj astygmatyzmu, w którym główną przyczyną jest nieregularny kształt rogówki.
• Astygmatyzm soczewkowy – mniej powszechny, związany z nieregularnością kształtu soczewki wewnętrznej oka.

Jakie są rodzaje astygmatyzmu?

Astygmatyzm można podzielić na kilka kategorii w zależności od tego, jak promienie świetlne skupiają się na siatkówce. Główne rodzaje astygmatyzmu to:

• Astygmatyzm regularny – najczęstsza postać, w której załamanie światła w dwóch głównych osiach oka jest różne, ale równomierne. Ten typ astygmatyzmu można skorygować za pomocą okularów korekcyjnych lub soczewek kontaktowych.
• Astygmatyzm nieregularny – występuje, gdy kształt rogówki jest bardziej chaotyczny i nieregularny, co sprawia, że korekcja okularami może być trudniejsza. W takich przypadkach często stosuje się specjalistyczne soczewki kontaktowe lub zabiegi chirurgiczne.

W zależności od miejsca skupienia promieni świetlnych, astygmatyzm dzieli się również na:

• Astygmatyzm krótkowzroczny – promienie świetlne skupiają się przed siatkówką, co prowadzi do rozmazanego widzenia na daleką odległość.
• Astygmatyzm nadwzroczny – promienie świetlne skupiają się za siatkówką, co powoduje problemy z widzeniem obiektów bliskich.
• Astygmatyzm mieszany – jeden z ognisk promieni świetlnych znajduje się przed siatkówką, a drugi za nią, co prowadzi do trudności w widzeniu zarówno blisko, jak i daleko.

 

Mechanizm powstawania astygmatyzmu

W zdrowym oku, promienie świetlne wpadające do oka załamują się równomiernie na rogówce, a następnie skupiają się na siatkówce, tworząc wyraźny obraz. Jednak w przypadku astygmatyzmu, nieregularny kształt rogówki lub soczewki sprawia, że promienie świetlne skupiają się w różnych punktach – przed siatkówką, na niej lub za nią. To prowadzi do zniekształcenia obrazu, który jest zamazany zarówno na bliskich, jak i odległych odległościach.

Objawy astygmatyzmu

Objawy astygmatyzmu mogą być zróżnicowane, w zależności od stopnia zaawansowania wady. Często są subtelne, co sprawia, że wielu pacjentów nie zdaje sobie sprawy, że cierpi na tę wadę wzroku, dopóki nie przejdą badania okulistycznego. Jakie są najczęściej występujące objawy?

• Rozmazany obraz – osoby z astygmatyzmem mogą doświadczać rozmytego lub zniekształconego obrazu zarówno przy patrzeniu na obiekty blisko, jak i daleko.
• Zaburzenia ostrości widzenia – trudności w precyzyjnym widzeniu szczegółów, co może utrudniać czytanie, pisanie czy oglądanie telewizji.
• Zmęczenie oczu – długotrwałe skupianie wzroku na różnych obiektach, np. podczas pracy przy komputerze, może prowadzić do uczucia zmęczenia i nadwyrężenia oczu.
• Ból głowy – częste bóle głowy mogą być wynikiem napięcia mięśni oczu, które starają się skompensować nieregularne załamywanie promieni świetlnych.
• Problemy z koncentracją wzroku – pacjenci mogą mieć trudności z szybkim przechodzeniem między patrzeniem na obiekty w różnej odległości (np. od monitora komputera do tablicy).
• Podwójne widzenie – w bardziej zaawansowanych przypadkach astygmatyzmu może dochodzić do podwójnego widzenia.

Warto podkreślić, że objawy astygmatyzmu mogą nasilać się przy zmęczeniu, długotrwałym wpatrywaniu się w ekran komputera lub w trudnych warunkach oświetleniowych.

Przyczyny astygmatyzmu

Astygmatyzm może być wrodzony lub nabyty. W wielu przypadkach jest to wada dziedziczna – dzieci, których rodzice mają astygmatyzm, są bardziej narażone na rozwinięcie tej wady wzroku. Innymi przyczynami astygmatyzmu mogą być:

• Urazy oka – uszkodzenia mechaniczne mogą prowadzić do zmiany kształtu rogówki lub soczewki.
• Bliznowacenie rogówki – blizny, które powstają na skutek urazów lub infekcji, mogą powodować nieregularności w kształcie rogówki.
• Choroby oczu – takie jak stożek rogówki (keratoconus), który powoduje, że rogówka przyjmuje stożkowaty kształt.
• Zabiegi chirurgiczne – operacje na oku, w tym zabiegi laserowe lub chirurgia zaćmy, mogą prowadzić do rozwoju astygmatyzmu, jeśli dochodzi do zmiany w kształcie rogówki.

Jak diagnozuje się astygmatyzm?

Diagnoza astygmatyzmu wymaga wykonania specjalistycznych badań wzroku, które precyzyjnie ocenią kształt rogówki, soczewki oraz zdolność oka do skupiania promieni świetlnych. W badaniu okulistycznym wykorzystuje się różne techniki diagnostyczne:

• Test refrakcji – okulista mierzy, jak światło załamuje się w oku, oraz ocenia ostrość widzenia pacjenta. Badanie to wykonuje się za pomocą foroptera, który umożliwia dobór odpowiedniej korekcji wzroku.
• Keratometria – badanie to ocenia kształt rogówki, mierząc jej krzywiznę. Jest to ważny test w przypadku astygmatyzmu rogówkowego.
• Topografia rogówki – bardziej zaawansowane badanie, które tworzy trójwymiarową mapę rogówki. Jest szczególnie przydatne w diagnostyce nieregularnych form astygmatyzmu.

Jak leczyć astygmatyzm?

Leczenie astygmatyzmu zależy od jego nasilenia oraz preferencji pacjenta. Możliwości leczenia obejmują zarówno metody niechirurgiczne, jak i chirurgiczne:

Korekcja okularami

Najprostszym i najczęściej stosowanym sposobem leczenia astygmatyzmu jest noszenie okularów korekcyjnych. Soczewki cylindryczne w okularach pomagają skorygować nierównomierne załamywanie promieni świetlnych i przywrócić ostrość widzenia.

Soczewki kontaktowe

Soczewki kontaktowe są skuteczną metodą korekcji astygmatyzmu. Ich specjalna konstrukcja umożliwia skorygowanie różnic w załamywaniu światła. Soczewki kontaktowe mogą być wygodniejsze dla osób aktywnych, które nie chcą nosić okularów na co dzień.

Chirurgia refrakcyjna

Dla pacjentów, którzy nie chcą lub nie mogą nosić okularów ani soczewek, dostępne są różne opcje chirurgiczne. Najczęściej stosowane metody to:

• Laserowa korekcja wzroku (LASIK, PRK) – za pomocą lasera modeluje się kształt rogówki, aby wyeliminować nieregularności i poprawić ostrość widzenia.
• Korekcja soczewkowa (LASEK) – polega na modyfikacji soczewki wewnętrznej oka.
• Keratotomia – zabieg chirurgiczny, w którym wykonywane są nacięcia na powierzchni rogówki, aby zmienić jej kształt.